Cukrzyca typu 1 jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych występujących u dzieci i młodzieży. W ciągu ostatnich 25 lat zachorowalność na ten typ cukrzycy zwiększyła się u dzieci 4-krotnie i ciągle rośnie. Dziś mamy już w Polsce blisko 20 tys. dzieci z cukrzycą typu 1. W odróżnieniu od cukrzycy typu 2, która jest chorobą cywilizacyjną i zachorowalność w dużej mierze zależy od naszego trybu życia, to cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną.
Oznacza to, że organizm człowieka atakuje swoje zdrowe komórki, produkując przeciwciała, które niszczą komórki β trzustki. Rezultatem tego jest utrata przez trzustkę zdolności do produkcji i wydzielania insuliny. Z tego powodu organizm człowieka nie ma możliwości efektywnie metabolizować przyjmowanych węglowodanów i nie jest w stanie kontrolować poziomu cukru we krwi. Cukrzyca typu 1 jest chorobą przewlekłą. Jej leczenie polega na insulinoterapii oraz ciągłej kontroli glikemii.
Prawidłowa glikemia (na czczo) zawiera się w granicach 70 – 99 mg/dl. 2 godziny po posiłku powinna być mniejsza niż 140 mg/dl. Jeżeli poziom odbiega od normy, potrzebna jest pilna konsultacja lekarska. Osoba chora na cukrzycę bada cukier kilkukrotnie wciągu dnia a nawet nocy. Pomiarów dokonuje przed każdym posiłkiem, przed wysiłkiem fizycznym, po przebudzeniu, przed snem oraz zawsze w przypadku złego samopoczucia.
Jeżeli glikemia jest powyżej normy, czyli 180 mg/dl. mówimy o hiperglikemii. Należy wówczas obniżyć cukier za pomocą odpowiedniej dawki insuliny. Natomiast jeżeli cukier jest poniżej normy, czyli 60 mg/dl mówimy o hipoglikemii. W tym przypadku należy uzupełnić cukier we krwi poprzez podanie np. słodkiego napoju. Żadnego z tych stanów nie wolno lekceważyć. Długotrwałe i częste hiperglikemie powodują ogromne spustoszenie w organizmie. Natomiast hipoglikemia jest stanem nagłym i niebezpiecznym. Szybki spadek cukru we krwi może spowodować utratę przytomności a nawet śpiączkę. Trzeba bardzo szybko reagować i podać odpowiednio wcześnie coś słodkiego (sok, glukozę, rozpuszczony w wodzie cukier). W przypadku utraty przytomności należy zrobić zastrzyk z glukagonu (każdy diabetyk powinien go mieć przy sobie) i wezwać karetkę pogotowia.
Rodzice oddając dziecko do szkoły są świadomi zagrożeń wynikających z choroby i mogą czuć niepewność o życie i zdrowie swojej pociechy. Niepokój rodziców może być związany z brakiem przygotowania personelu szkolnego na przyjęcie diabetyka w szeregi uczniów. Rodzą się wątpliwości, czy w razie potrzeby zostanie dziecku udzielona odpowiednia pomoc oraz czy będą mogli liczyć na wsparcie i współpracę ze strony szkoły. Żeby rodzice, nauczyciele a przede wszystkim mały diabetyk czuli się bezpiecznie, dobrze jest odpowiednio wcześnie dopełnić niezbędnych formalności. Należy stworzyć stosowną procedurę, w której zawarte będą informacje oraz odpowiedzialności, dotyczące postępowania z dzieckiem przewlekle chorym.
O co powinni zadbać rodzice dziecka? Przede wszystkim udzielić pracownikom szkoły wszelkich potrzebnych informacji na temat choroby dziecka. Dostarczyć pakiet niezbędnych informacji o chorobie oraz zadbać o edukację osób mających bezpośredni kontakt z dzieckiem. Wyposażyć dziecko w odpowiednią ilość insuliny na cały dzień, kompletną pompę insulinową lub zestaw z penem, glukometr oraz glukagon. Zapewnić zestaw słodkości na wypadek niedocukrzenia (sok, glukoza). Zapisać nauczycielom wszelkie potrzebne dane kontaktowe. Przekazać informację o tym kiedy, ile i jak podać insulinę oraz kiedy zbadać cukier we krwi. Jak zapobiegać oraz podstępować w przypadku hiper i hipoglikemii. Być z nauczycielem, wychowawcą i pielęgniarką szkolną w stałym kontakcie.
Jakiej pomocy można oczekiwać od pracowników szkoły? Przede wszystkim zapoznania się z podstawowymi informacjami na temat choroby. Wsparcia, zrozumienia i pomocy w nagłych, niebezpiecznych sytuacjach. Dobrej komunikacji z rodzicami. Przypominania i nadzorowania wykonania badania glikemii, podania insuliny i zjedzenia posiłku. Obserwowania stanu psychofizycznego dziecka. Umożliwienia zmierzenia poziomu glukozy w dowolnym momencie.
Postępowanie w przypadku hiper i hipoglikemii?
Jeżeli dziecko jest w stanie hiperglikemii (oznaczony cukier jest wyższy niż 180 mg/dl) niezbędne jest podanie odpowiedniej dawki insuliny. Do momentu unormowania glikemii uczeń może odczuwać pragnienie i potrzebę skorzystania z toalety. Należy mu to umożliwić. Może też odczuwać słabość, brak energii, zmęczenie, uczucie głodu, rozdrażnienie emocjonalne i suchość w ustach. Szczytowy czas działania insuliny jest po około godzinie. Po upływie tego czasu należy ponownie sprawdzić poziom glikemii.
Jeżeli dziecko jest w stanie hipoglikemii (oznaczony cukier jest niższy niż 60 mg/dl) , oznacza to, że organizm ma we krwi zbyt mało glukozy i natychmiast potrzebuje uzupełnić jej braki. Objawy gwałtownego spadku cukru to osłabienie, drżenie rąk, bladość, nadmierne pocenie się i silne uczucie głodu. Hipoglikemia jest stanem nagłym i należy bardzo szybko reagować poprzez podanie dziecku słodkiego napoju (np. 150 ml soku). Nie należy dosładzać słodyczami w postaci np. cukierków i owoców. Grozi to zadławieniem. Po kilku minutach należy ponownie sprawdzić glikemię. W razie potrzeby należy podać kolejną porcję węglowodanów. Szybka reakcja jest bardzo ważna, ponieważ istnieje ryzyko utraty przytomności. Jeżeli tak się stanie, należy podać domięśniowo glukagon a następnie wezwać karetkę pogotowia. Podanie glukagonu przy hipoglikemii z utratą przytomności, jest pierwszą pomocą w sytuacji zagrożenia życia. W obu przypadkach konieczny jest kontakt z rodzicami. Jeżeli stan hiper lub hipoglikemii nałoży się np. z pisaniem sprawdzianu lub innym rodzajem weryfikowania wiedzy, dobrze byłoby dać dziecku szansę zaliczenia materiału w innym terminie, ponieważ jego stan fizyczny i psychiczny może nie odzwierciedlać wiedzy jaką dziecko w danym momencie posiada.
Pomoc nauczycieli, wsparcie oraz empatia w stosunku do dzieci przewlekle chorych jest niezwykle ważna. Ma ona wpływ na ich rozwój emocjonalny, społeczny, poczucie własnej wartości oraz potrzeby równego traktowania. Daje im siłę do przezwyciężania trudności związanych z chorobą.
W imieniu rodziców dzieci przewlekle chorych, dziękuję za troskę jaką otaczacie nasze dzieci.
Urszula Komorek
nauczyciel, edukator diabetologiczny, mama małego diabetyka